اندازه گیری منابع رشد صنعتی در ایران

با توجه به اهمیت صنایع کارخانه ای به عنوان موتور محرکه توسعه اقتصادی، شناسایی منابع رشد صنعتی از نظر سیاست گذاری و برنامه ریزی حائز اهمیت می باشد. هدف این رساله بررسی و تخمین اهمیت نسبی نقش جایگزینی واردات و ارتقاء صادرات در رشد تولیدات صنایع کارخانه ای و همچنین بررسی رابطه علی بین رشد تولیدات داخلی و رشد صادرات طی دوره زمانی سالهای1375 تا 1388 ایران بوده است. بدین منظور ابتدا از مدل چنری آنگونه که بوسیله کاووسی اصلاح گردید، برای تعیین منابع رشد صنعتی استفاده شدو سپس برای تعیین رابطه علیت از مدل گرنجر استفاده شده است. داده های آماری مربوط به تولیدات صنعتی صنایع کارخانه ای با کدهایisic دو رقمی و اطلاعات مربوط به ارزش واردات و صادرات برای بررسی سهم نسبی منابع رشد صنعتی به قیمت ثابت و برای بررسی رابطه علی بین رشد صادرات و رشد تولیدات داخلی به قیمت های ثابت و جاری محاسبه شده است. نتیجه مطالعه مربوط به بررسی سهم نسبی منابع رشد صنعتی نشان می دهد که اگرچه ارتقاء صادرات در رشد تولیدات صنعتی ایران طی دوره مذکور مثبت، اما اهمیت آن در رشد تولیدات صنعتی ناچیز بوده است و جایگزینی واردات نیز منفی بوده که به معنی آن است که واردات جایگزین تولیدات داخلی شده است. به عبارت دیگر طی دوره مذکور در کشور صنعت زدایی صورت گرفته است. این یافته مهمترین عامل رشد تولیدات صنعتی را گسترش تقاضای داخلی نشان داده است. این یافته گویای آن است که تزریق درآمدهای نفتی به جای سرمایه گذاری برای افزایش ظرفیت تولیدی، تقاضای داخلی را افزایش داده و برای تامین این تقاضای داخلی، واردات افزایش یافته است. همچنین نتیجه مطالعه مربوط به بررسی رابطه علیت نشان می دهد که در مجموع طی دوره مذکور، رابطه علیت از تولیدات داخلی به سمت صادرات بوده است. بدین معنی که افزایش تولیدات موجب افزایش صادرات گردیده است و نه برعکس. این یافته هم به قیمتهای جاری و هم به قیمتهای ثابت اثبات گردیده است. اما این روند در همه زیرمجموعه های صنعتی مشابه نبوده است. به قیمتهای ثابت صنایع ماشین آلات و تجهیزات، وسایل برقی، محصولات کانی غیرفلزی، محصولات شیمیایی از تولیدات به سمت صادرات بوده و به غیر از تولید وسایل برقی همین نتیجه گیری در مورد تخمین مدل مذکور به قیمتهای جاری نیز صادق است. اما علاوه بر صنایع مذکور یافته های مدل به قیمت جاری رابطه علیت از تولیدات به صادرات برای صنایع تولید وسایل نقلیه موتوری، صنایع غذایی، توتون و تنباکو، تولید پوشاک و تولید مبلمان نیز صدق می کند. اما رابطه علیت از صادرات به تولیدات داخلی به قیمتهای ثابت و جاری در مورد فلزات اساسی اثبات شده است و علاوه بر این صنعت به قیمت ثابت، رابطه علیت از صادرات به تولیدات داخلی در مورد محصولات فلزی فابریکی نیز تایید شده است و به قیمتهای جاری این وضعیت شامل تولید کاغذ و محصولات کاغذی، ابزار پزشکی و اپتیکی نیز می شود. نکته قابل توجه در این است که درحالیکه به قیمتهای ثابت در صنایع مواد غذایی، تولید وسایل نقلیه موتوری و مبلمان رابطه دو طرفه بین تولیدات و صادرات ملاحظه شده به قیمتهای جاری صنایع چوب و محصولات چوبی و تولید محصولات فلزی فابریکی چنین وضعیتی داشته اند. اما در هر دو حالت قیمتهای ثابت و جاری صنایع نساجی، دباغی و چرم، محصولات لاستیک و پلاستیک و تولید سایر وسایل حمل و نقل هیچگونه رابطه علیت بین تولیدات و صادرات اینگونه صنایع ملاحظه نگردیده است. این وضعیت به قیمت ثابت شامل صنایع دیگری نظیر توتون و تنباکو، چوب و محصولات چوبی، کاغذ و محصولات کاغذی و تولید ابزار پزشکی و اپتیکی و به قیمتهای جاری شامل صنایع تولید وسایل برقی می شود. بدین ترتیب می توان گفت که رشد تولیدات داخلی از طریق جایگزینی واردات نقش مهمی در ارتقاء صادرات داشته است اما با این وجود در صنایع مهمی نظیر صنایع نساجی، تولید سایر وسایل حمل و نقل و لاستیک و پلاستیک، چرم، چوب و کاغذ و صنایع پزشکی و اپتیکی هیچگونه رابطه علیتی اثبات نگردیده است که بر آن دلالت دارد که عوامل دیگری در رشد و توسعه آنها موثر بوده است. بررسی سایر عوامل موثر بر رشد اینگونه صنایع موضوع مهمی است که نیاز به تحقیق جداگانه دارد و سایر محققان می توانند در این رابطه موضوع را دنبال نمایند. همچنین با توجه به رابطه علی از رشد تولیدات به صادرات برای صنایع محصولات شیمیایی، کانی غیرفلزی، ماشین آلات و تجهیزات و امثالهم پیشنهاد می شود سیاستهایی اتخاذ گردد تا رشد اینگونه صنایع در داخل افزایش یابد